نقش دهانه رحم در بارداری؛ پذیرش جنین، آماده‌سازی برای زایمان، شروع زایمان، معیارهای تشخیصی و...
درک دقیق از تغییرات دهانه رحم در بارداری و ارتباط آن با مراحل زایمان، به‌عنوان یکی از مباحث کلیدی در زمینه پزشکی مادر و نوزاد مطرح می‌شود. در دوران بارداری، بدن زن به‌منظور حمایت از جنین در فرآیند رشد و تکامل، تغییرات زیادی را تجربه می‌کند. این تغییرات در تمام سیستم‌های بدن از جمله قلب و عروق، سیستم تنفسی، کلیه‌ها، پوست و به‌ویژه اندام تناسلی اتفاق می‌افتد. اما مسئله‌ای که باید به آن توجه داشت، تغییراتی است که در دهانه رحم رخ می‌دهد. اگر به دنبال اطلاعاتی درباره دهانه رحم در بارداری هستید تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
فهرست مطالب:
• تعریف و نقش دهانه رحم در بارداری
• ساختار فیزیکی دهانه رحم
• تغییرات دهانه رحم در بارداری
• تعیین وضعیت دهانه رحم در بارداری
• عوامل مؤثر بر تغییرات دهانه رحم در بارداری
• مشکلات مرتبط با دهانه رحم در بارداری
• پیشگیری از مشکلات دهانه رحم در حاملگی
• درمان تغییر دهانه رحم در بارداری
• سخن پایانی
تعریف و نقش دهانه رحم در بارداری
طبق نظر بهترین پروفسور سرطان رحم در تهران دهانه رحم که به آن سرویکس هم می‌گویند. یکی از اجزای اصلی و مهم در سیستم تناسلی زنان است که در دوران بارداری نقش مهمی در فرآیند زایمان و تغییرات فیزیولوژیکی بدن زنان دارد. دهانه رحم نقطه اتصال بین دسته بالایی رحم (بدن رحم) و دسته سفلی رحم (رگه) است که در طی بارداری و زایمان تغییرات قابل‌توجهی را تجربه می‌کند.
نقش اصلی دهانه رحم در حاملگی و زایمان عبارت است از
پذیرش جنین: دهانه رحم در حاملگی ، به‌مرورزمان اندازه خود را تغییر می‌دهد تا برای عبور نوزاد از دهانه رحم به واژن در زمان زایمان کمک کند. تغییرات دهانه رحم در هفته اول بارداری تا زمان باز شدن دهانه رحم در هفته 39 بارداری ادامه دارند و تطابق با اندازه جنین را تسهیل می‌کنند.
آماده‌سازی برای زایمان: تغییرات دهانه رحم شامل افزایش اندازه و باز شدن تدریجی دهانه به‌مرورزمان است. این فرایند منجر به باز شدن دهانه رحم در هفته 39 حاملگی می‌شود تا جنین و پس از آن نوزاد به طور ایمن از رحم خارج شود.
شروع زایمان: تغییرات و باز شدن دهانه رحم در هفته 39 حاملگی، نشانگر آغاز فرآیند زایمان است. وقتی که دهانه رحم به‌مرورزمان باز می‌شود، این نشانه‌ای از آماده‌سازی رحم برای شروع زایمان و رفته‌رفته نزدیک‌تر شدن به لحظه تولد نوزاد است.
معیارهای تشخیصی: وضعیت دهانه رحم می‌تواند به‌عنوان یک معیار تشخیصی برای تعیین زمان مناسب شروع زایمان یا مداخله‌های پزشکی مانند شکافتن دهانه رحم (تخریب آرتیفیشیال) استفاده شود. معیارهای مختلفی مانند Bishop Score برای ارزیابی آماده‌سازی دهانه رحم وضعیت آن را مشخص می‌کنند.
ساختار فیزیکی دهانه رحم
دهانه رحم از لحاظ ساختاری دارای ویژگی‌های مختلفی است که در زیر توضیح داده می‌شوند.
شکل و موقعیت: دهانه رحم شبیه به یک شکل دایره‌ای یا بیضی است که در انتهای دسته رحم قرار دارد. در دوره پیش از بارداری، دهانه رحم به شکل معمولی به کندری خاتمه می‌یابد که به آن "سرویکس" هم می‌گویند. اما در طول بارداری، تغییرات شگفت‌انگیزی در اندازه و شکل دهانه رحم رخ می‌دهد.
تغییرات اندازه: در دوره بارداری، دهانه رحم به‌مرورزمان اندازه خود را افزایش می‌دهد. هدف از این تغییرات تهیه محیط مناسبی برای گذراندن نوزاد از رحم به جهان بیرون است.
ساختار بافتی: دهانه رحم از دو لبه‌ی بالا (لبه‌های قائم) و دو لبه‌ی پایین (لبه‌های مفرغ) تشکیل شده است. لبه‌های قائم به هم پیوسته‌اند و در برابر برخورد نوزاد قرار دارند. این لبه‌ها به‌عنوان "لبه‌های جلبکی" شناخته می‌شوند. هنگام زایمان، این لبه‌ها به‌تدریج باز می‌شوند تا به نوزاد امکان عبور از دهانه رحم را بدهند.
کانال سرویکس: سرویکس یا رگه، قسمت پایینی دهانه رحم است که به ورود رحم به واژن متصل می‌شود. در دوره بارداری، سرویکس تحت‌تأثیر هورمون‌ها تغییر شکل می‌دهد و به شکل دیگری که به آن "لوله‌ی زایمان" می‌گویند، تبدیل می‌شود. این لوله‌ی زایمان در زمان زایمان باز می‌شود تا به نوزاد اجازه عبور به سمت بیرون را بدهد.
تغییرات دهانه رحم در بارداری
تغییرات دهانه رحم در هفته اول بارداری تا زمان باز شدن دهانه رحم در هفته 39 حاملگی که نشانگر آمادگی بدن مادر برای زایمان و تولد نوزاد است. این تغییرات با تنظیم هورمونی و تأثیرات نوزاد به شکلی هماهنگ و پیچیده انجام می‌شود تا زایمان به طور ایمن و مؤثری انجام شود. تغییرات دهانه رحم در بارداری از جمله جنبه‌های مهمی است که در فرآیند زایمان و تولد نوزاد نقش اساسی دارد. این تغییرات شامل تغییرات اندازه، شکل، و ساختار دهانه رحم است. در زیر به برخی از اصلی‌ترین تغییرات دهانه رحم در حاملگی اشاره می‌شود.
تحضیر دهانه رحم: دهانه رحم در هفته اول حاملگی، به‌مرور آماده‌سازی برای زایمان را آغاز می‌کند. این فرآیند به نام "تحضیر دهانه رحم" شناخته می‌شود. در این مرحله، دهانه رحم به‌مرورزمان اندازه خود را افزایش می‌دهد و به شکلی که جنین بتواند از آن عبور کند، تغییر می‌کند.
باز شدن تدریجی دهانه رحم: در طول دوران بارداری، دهانه رحم تدریجاً باز می‌شود. این بازشدگی از طریق افزایش قطر دهانه اتفاق می‌افتد و خبر از آمادگی برای زایمان می‌دهد.
تغییر ساختار بافتی: با گذر زمان بارداری، ساختار بافتی دهانه رحم نیز تغییر می‌کند. لبه‌های دهانه رحم (لبه‌های قائم) که به‌عنوان "لبه‌های جلبکی" نیز شناخته می‌شوند، تحت‌تأثیر هورمون‌ها و فشار نوزاد به‌تدریج باز می‌شوند تا به نوزاد اجازه عبور داده شود.
استراحت پایانی دهانه رحم: پس از آغاز باز شدن دهانه رحم و در مراحل نزدیک به زایمان، دهانه رحم مدتی استراحت می‌کند.
روند بازشدگی در زمان زایمان: در زمان واقعی زایمان، دهانه رحم به‌تدریج باز می‌شود و این فرآیند با تنش‌های عضلانی و اثرگذاری هورمون‌های مختلف انجام می‌شود. تغییرات این فرآیند باعث شروع و پیشرفت زایمان می‌شود.
تعیین وضعیت دهانه رحم در بارداری
تعیین وضعیت دهانه رحم یکی از مراحل مهم در مانیتورینگ بارداری و زایمان است که توسط متخصص زنان انجام می‌شود. این فرآیند به‌منظور ارزیابی آمادگی دهانه رحم برای زایمان و تشخیص مراحل پیشرفته آن انجام می‌شود. تعیین وضعیت دهانه رحم عمدتاً از طریق ارزیابی بافت‌ها و اندازه دهانه رحم در نظر گرفته می‌شود.
در این راستا، دو روش رایج برای تعیین وضعیت دهانه رحم در حاملگی وجود دارد:
امتیاز بیوفیزیکال (Bishop Score): این امتیاز، از ۰ تا ۱۳ امتیاز می‌دهد تا وضعیت دهانه رحم را در نظر گیرد. این امتیاز‌بندی بر اساس چند عامل انجام می‌شود، از جمله بافت‌پوشش دهانه رحم، توسعه سرویکس، وضعیت نوزاد در رحم و وضعیت آب آمنیوتیک (آب رحم) است. امتیاز بیشتر نشان‌دهنده آمادگی بیشتر دهانه رحم برای زایمان است.
ارزیابی تنقیح: در این روش، پزشک با استفاده از انگشتان خود اندازه دهانه رحم و وضعیت سرویکس را ارزیابی می‌کند. این ارزیابی باتوجه‌به باز شدن دهانه رحم و نرمی یا سفتی سرویکس انجام می‌شود.
پزشکان به طور معمول از Bishop Score برای تشخیص آمادگی دهانه رحم برای زایمان، برنامه‌ریزی زمان مناسب زایمان، و نیز تصمیم‌گیری در موردنیاز به مداخلات پزشکی مانند استفاده از هورمون‌ها یا شروع زایمان با روش‌های کمکی مثل شکافتن دهانه رحم (تخریب آرتیفیشیال) استفاده می‌کنند. این ارزیابی باتوجه‌به شرایط هر بیمار و موقعیت‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد.
عوامل مؤثر بر تغییرات دهانه رحم در بارداری
تغییرات دهانه رحم در طول دوران بارداری تحت‌تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرند که شامل عوامل هورمونی، عوامل مکانیکی، و عوامل فیزیولوژیکی هستند. این عوامل باعث تنظیم و آماده‌سازی دهانه رحم برای فرآیند زایمان می‌شوند. در زیر به برخی از این عوامل می‌پردازیم:
هورمون‌ها: هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون که در دوران بارداری به طور افزایشی ترشح می‌شوند، از جمله اصلی‌ترین عوامل تغییرات دهانه رحم هستند. استروژن باعث افزایش خون‌رسانی به دهانه رحم می‌شود و بازشدگی آن را تسهیل می‌کند. پروژسترون نیز به تقویت عضلات دهانه رحم کمک می‌کند.
نوع نوزاد: اندازه و شکل دهانه رحم می‌تواند تحت‌تأثیر اندازه و وضعیت نوزاد در رحم قرار بگیرد. نوزادی که درون رحم کم اندازه باشد، می‌تواند با فشار کمتری بر دهانه رحم تأثیر بگذارد و تغییرات کمتری در دهانه ایجاد کند.
استرس و فشارهای مکانیکی: استرس‌های روحی و فیزیکی، فشارهای مکانیکی نوزاد و رحم بر دهانه نیز می‌توانند تغییرات دهانه رحم را تحت‌تأثیر قرار دهند. فشارهای مکانیکی از جمله حرکات نوزاد در رحم و فشار ناشی از رشد آن هستند.
اعمال خارجی: مداخلات پزشکی مانند تخریب آرتیفیشیال یا شکافتن دهانه رحم (دستک زدن) نیز می‌توانند به طور مستقیم تغییرات دهانه رحم را ایجاد یا تسریع کنند.
پاراکراین‌ها: عوامل پاراکراینی که توسط سلول‌های محیطی به رحم ترشح می‌شوند، نیز به تنظیم تغییرات دهانه رحم در حاملگی کمک می‌کنند.
فشارهای هورمونی و عصبی: اعمال فشارهای هورمونی و عصبی به دهانه رحم تأثیراتی در تغییرات آن دارند. به‌عنوان‌مثال، فشارهای هورمونی که توسط غدد فوق‌کلیوی ترشح می‌شوند، می‌توانند اثراتی در بازشدگی دهانه رحم داشته باشند.
ترکیبی از این عوامل منجر به تغییرات پیچیده و هماهنگ در دهانه رحم در طول دوره بارداری می‌شود. این تغییرات باعث تهیه محیط مناسب برای زایمان می‌شوند و فرآیند زایمان و تولید نوزاد را تسهیل می‌کنند.
مشکلات مرتبط با دهانه رحم در بارداری
مشکلات مرتبط با دهانه رحم در دوران بارداری می‌توانند تأثیرات متنوعی بر روی سلامت مادر و نوزاد داشته باشند. در زیر به برخی از این مشکلات اشاره می‌کنم:
کوتاهی دهانه رحم (Cervical Insufficiency): این مشکل در دهانه رحم به وقوع می‌پیوندد که به طور ناگهانی به باز شدن دهانه رحم در هفته 31 بارداری منجر می‌شود که سقط ناگهانی یا زایمان زودرس را در پی دارد.
انقباضات زودرس دهانه رحم: این انقباضات زودرس بازشدگی دهانه رحم را در دوره‌های اولیه بارداری ایجاد می‌کنند و می‌توانند به سقط زودرس منجر شوند. انقباضات زودرس دهانه رحم معمولاً در مواقعی که جنین مرده باشد یا وضعیت سلامت مادر را به خطر بی اندازد، مورد مداخله قرار می‌گیرند.
عفونت‌های دهانه رحم: در دوران بارداری، دهانه رحم به‌عنوان یک مسیر ورودی به رحم، در معرض خطر عفونت‌ها و التهاب‌ها قرار دارد. عفونت‌های دهانه رحم می‌توانند به تحریک دهانه رحم و بازشدگی زودرس آن یعنی باز شدن دهانه رحم در هفته 31 حاملگی منجر شوند.
تغییرات غیرعادی دهانه رحم: برخی وضعیت‌ها مانند پلیپ‌ها یا فیبروم‌های دهانه رحم می‌توانند به بازشدگی دهانه رحم و مشکلات زایمان منجر شوند.
انسداد دهانه رحم: در برخی موارد، دهانه رحم ممکن است توسط مواد یا سدیم‌های غیرطبیعی انسداد شود که می‌تواند فرآیند بازشدگی و زایمان را مختل کند.
زایمان زودرس: تغییرات نامناسب و غیرعادی در دهانه رحم می‌تواند باعث زایمان زودرس شود که منجر به باز شدن دهانه رحم در هفته 31 بارداری می‌شود و می‌تواند مشکلات جدی برای نوزاد و مادر ایجاد کند.
پیشگیری از مشکلات دهانه رحم در حاملگی
برای پیشگیری از مشکلات دهانه رحم در دوران بارداری، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
مراقبت‌ها و معاینات منظم: رعایت معاینات منظم و پیگیری دقیق از وضعیت سلامتی شما و نوزادتان، به تشخیص فوری و مداخله سریع در مشکلات دهانه رحم کمک می‌کند.
جلوگیری از عفونت‌ها: رعایت بهداشت شخصی، از جمله شستشوی دقیق دست‌ها و جلوگیری از تماس با مواد آلوده و عفونی، می‌تواند از عفونت‌های دهانه رحم جلوگیری کند.
استراحت مناسب: به بدن خود استراحت کافی بدهید و فعالیت‌های سنگین را در دوره بارداری کنار بگذارید.
تغذیه سالم و متنوع: مصرف تغذیه‌ای مناسب با ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین‌های کافی، به بهبود وضعیت دهانه رحم و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.
تمرینات ورزشی مناسب: انجام تمرینات ورزشی سبک و مناسب برای بارداری، عضلات و بافت‌های پشت دهانه رحم را تقویت می‌کند.
مصرف مایعات کافی: مصرف آب و مایعات کافی به حفظ هیدراته بودن بدن و پیشگیری از تغییرات غیرعادی در دهانه رحم کمک می‌کند.
مصرف مکمل‌های ویتامینی: مصرف مکمل‌های ویتامینی و معدنی، به تقویت وضعیت عمومی بدن و بهبود سلامت دهانه رحم می‌تواند کمک کند.
کنترل استرس: مدیریت استرس و اضطراب از طریق تمرین‌های ریلکسیشن، مدیتیشن و یوگا می‌تواند به سلامت دهانه رحم کمک کند.
عدم مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف مواد مخدر و الکل در دوران بارداری به سلامت دهانه رحم آسیب می‌زند. اجتناب از مصرف آنها بهترین راه است.
درمان تغییر دهانه رحم در بارداری
درمان تغییرات دهانه رحم در دوران بارداری به نوع و شدت تغییرات، وضعیت سلامتی مادر و نوزاد، و دیگر عوامل مرتبط با بارداری بستگی دارد. در ادامه به دو مورد از درمان‌هایی که بیشتر تجویز می‌شوند اشاره می‌کنیم.
داروها
درمان تغییرات دهانه رحم در دوران بارداری در وهله اول معمولاً از طریق داروها انجام می‌شود. انتخاب دارو و نوع درمان بستگی به نوع تغییرات دهانه رحم و وضعیت سلامتی مادر و نوزاد دارد. در زیر به برخی از انواع داروهای استفاده شده در درمان تغییر دهانه رحم در حاملگی اشاره می‌کنیم.
o توکولیتیک‌ها: این داروها برای کنترل انقباضات زودرس رحم و بازشدگی دهانه رحم استفاده می‌شوند. مهم‌ترین نوع توکولیتیک‌ها شامل بتامتازون و نیفدیپین است.
o پروژسترون: در برخی موارد، مصرف پروژسترون ممکن است برای تقویت دهانه رحم و جلوگیری از باز شدن دهانه رحم در هفته 31 حاملگی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
o آنتی‌بیوتیک‌ها: اگر عفونت دهانه رحم یا التهابات واژنی موجود باشد، داروهای آنتی‌بیوتیک ممکن است برای درمان استفاده شوند.
سرکلاژ
سرکلاژ یک روش جراحی است که در برخی موارد برای تقویت دهانه رحم و جلوگیری از باز شدن زودرس آن در طول بارداری انجام می‌شود. این روش ممکن است در مواردی که خطر ازدست‌دادن جنین یا زایمان زودرس وجود دارد، توصیه شود. انواع مختلف سرکلاژ شامل موارد زیر است.
o سرکلاژ رحمی: در این روش دهانه رحم به سمت بیرون بخیه زده می‌شود. این روش معمولاً برای زنانی با سابقه‌ی زایمان زودرس یا نوزاد‌های مرده در گذشته توصیه می‌شود.
o سرکلاژ مک‌دونالد: در این نوع سرکلاژ باند یا نخ در دور دهانه رحم قرار می‌گیرد و به دیواره رحم متصل می‌شود.
o سرکلاژ شکمی: از طریق شکاف کوچک در ناحیه شکم دهانه رحم را بخیه می‌زنند که استفاده از این نوع سرکلاژ بسیار نادر است.
سخن پایانی
در دهه‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیری که در زمینه پزشکی و علوم بهداشتی مشاهده می‌شود، علاوه بر ارتقای سطح بهداشت و درمان جامعه، موجب توسعه و بهبود فرآیند باروری و بارداری نیز شده است. یکی از اصولی‌ترین و مهم‌ترین قسمت‌های بارداری، اهمیت سلامت دهانه رحم در بارداری است که نقش بسیار حیاتی و حساسی را برای حفظ جنین در رحم مادر دارد.
تغییرات فیزیولوژیک، هورمونی و ساختاری در دهانه رحم، این سازوکار پیچیده را برای داشتن یک بارداری ایمن و تسهیل مراحل زایمان فراهم می‌کند. در این مقاله به بررسی ساختار دهانه رحم و نقش آن در بارداری پرداختیم همچنین درباره تغییرات دهانه رحم و تعیین وضعیت آن، راه‌های پیشگیری و درمان تغییر دهانه رحم در بارداری اطلاعاتی را کسب کردیم.
چنانچه قصد بارداری دارید یا دوران بارداری را سپری می‌کنید، بهتر است اطلاعات خود را در زمینه دهانه رحم بالا ببرید. ما به شما پیشنهاد می‌کنیم تا از سایت drladyzanan برای ارتقای آگاهی خود بهره ببرید. شما می‌توانید برای درمان انواع بیماری‌های زنانه به کلینیک تخصصی زنان و زایمان دکتر لیدی که اولین مرکز تخصصی زنان و زایمان است، مراجعه کنید. کلینیک دکتر لیدی که در خیابان شریعتی واقع شده است، با همکاری پزشکان حاذق و متخصصان مجرب، همچنین با استفاده از دستگاه‌های روز دنیا آماده خدمت‌رسانی به شما است.