آیا سرطان دهانه رحم با سونوگرافی قابل تشخیص است
آیا سرطان دهانه رحم با سونوگرافی قابل تشخیص است؟ این پرسش ذهن بسیاری از زنان را درگیر کرده، خصوصاً زمانی که با علائم هشداردهنده‌ای مانند خونریزی‌های نامنظم یا درد لگنی مواجه می‌شوند. سرطان دهانه رحم یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در میان بانوان است و اگر به موقع شناسایی نشود، می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد. اما آیا می‌توان به سونوگرافی برای تشخیص این بیماری اعتماد کرد؟ یا باید به سراغ روش‌های دقیق‌تر رفت؟
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم بسیاری از زنان به دلایل مختلف از انجام آزمایش‌های دیگر امتناع می‌کنند. در این مقاله، همراه با بررسی دقیق نقش سونوگرافی، به معرفی راهکارهایی برای مقابله با عوارض احتمالی سرطان دهانه رحم می‌پردازیم. مطالب توسط تیمی به سرپرستی بهترین پروفسور سرطان رحم در تهران گرد آوری شده و اطلاعات آن بر اساس منابع علمی روز تدوین شده است.
آنچه در ادامه میخوانید:
- آیا سرطان دهانه رحم با سونوگرافی قابل تشخیص است؟ چه زمانی باید به سونوگرافی مراجعه کرد؟
- چرا به سرطان دهانه رحم مبتلا می‌شویم؟ + اصلی ترین دلایل ابتلا به سرطان رحم
- تشخیص سرطان رحم با سونوگرافی از کدام نوع انجام می‌شود؟
- آیا برای تشخیص سرطان دهانه رحم علاوه بر سونوگرافی لازم است که از روش‌های دیگر نیز برای تشخیص استفاده شود؟
سرطان دهانه رحم یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در میان اندام‌های تناسلی زنان به شمار می‌رود و پس از سرطان رحم و سرطان تخمدان، در رتبه سوم قرار دارد. برخلاف سرطان پستان که در دستگاه تولیدمثل طبقه‌بندی نمی‌شود، سرطان دهانه رحم مستقیماً از بافت‌های ناحیه تناسلی منشأ می‌گیرد و تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت باروری و عمومی زنان دارد.
طبق آخرین آمار جهانی، از هر ۱۰۰ هزار زن، حدود ۱۳ نفر به سرطان دهانه رحم مبتلا می‌شوند و تخمین زده می‌شود که حدود ۲ درصد از زنان در طول زندگی خود با نوع مهاجم این بیماری به نام سرطان سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma) مواجه شوند. اهمیت این آمار آنجاست که بدانیم در کشورهای توسعه‌یافته، به دلیل واکسیناسیون گسترده علیه ویروس HPV، نرخ ابتلا روند کاهشی داشته، اما در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، میزان بروز بیماری همچنان بالاست.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، طی یک دوره شش‌ساله از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴، شمار زنان مبتلا به سرطان دهانه رحم در ایران بیش از دو و نیم برابر افزایش یافته است. این افزایش نگران‌کننده، بیش از ۹۰ درصد موارد آن با عفونت‌های پایدار و پرخطر ویروس HPV در ارتباط است؛ ویروسی که عامل زگیل تناسلی نیز شناخته می‌شود.
با وجود آنکه سرطان دهانه رحم در مراحل ابتدایی معمولاً بدون علامت است، در صورت تشخیص زودهنگام، می‌تواند به‌طور کامل درمان شود و فرد زندگی نرمال و طول عمر طبیعی خود را حفظ کند. اما نکته‌ی مهم این است که بسیاری از زنان از ضرورت غربالگری و شیوه‌های تشخیص زودهنگام آن آگاهی ندارند.
یکی از پرسش‌های رایج این است که آیا سونوگرافی می‌تواند سرطان دهانه رحم را تشخیص دهد؟ پاسخ این است که خیر؛ سونوگرافی شکمی یا لگنی نمی‌تواند در مراحل اولیه این سرطان را شناسایی کند. سونوگرافی تنها در مراحل بسیار پیشرفته، زمانی که تومور به بافت‌های اطراف مانند رحم، مثانه یا لگن گسترش یافته باشد، ممکن است تغییرات ساختاری را نشان دهد. اما در مراحل اولیه که بهترین فرصت برای درمان موفق است، سونوگرافی ابداً روش تشخیصی مناسبی نیست.
مطمئن‌ترین و حساس‌ترین روش برای شناسایی سرطان دهانه رحم، آزمایش پاپ‌اسمیر است که با نمونه‌برداری سلولی از دهانه رحم، می‌تواند تغییرات پیش‌سرطانی را حتی قبل از ظاهر شدن علائم شناسایی کند. متأسفانه در نبود برنامه جامع غربالگری یا واکسیناسیون عمومی HPV در ایران، بسیاری از موارد بیماری در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شوند؛ زمانی که درمان با دشواری بیشتری همراه است و ممکن است کیفیت و طول عمر بیمار کاهش یابد.
برای تشخیص بیماری سرطان دهانه رحم در هر مرحله ای، بایستی از روش‌های خاصی که پزشک توصیه می‌کند استفاده کرد. اما اگر شما به تازگی دارای علائمی هستید که شما را مشکوک کرده است، باید ابتدا به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایید. اما اگر برایتان سوال است که آیا سونوگرافی ابزار مؤثری برای تشخیص سرطان رحم است؟ یا خیر، باید بدانید که بله با برخی از انواع سونوگرافی قابل تشخیص است. اما این به آن معنا نیست که شما باید در همان مرحله اول به سونوگرافی مراجعه کنید. بلکه پزشک شما از شما سوالاتی می‌پرسد که بتواند شرح حالی جامع و کامل از شما به دست آورده و در نهایت شما را برای انجام تست‌های بیشتر (در صورت لزوم) ارجاع دهد.
از مهم ترین سوالاتی که در مرحله اول تشخیص بیماری از شما پرسیده می‌شود، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
آیا سابقه ابتلا به بیماری سرطان‌های زنانه از جمله سرطان پستان، سرطان تخمدان و سرطان سرویکس (دهانه رحم) در بستگان شما وجود دارد؟
آیا ترشحات یا خون ریزی غیر طبیعی و بدون دلیل از واژن دارید؟
آیا در هنگام خروج ادرار از بدن و همچنین در حین برقراری رابطه جنسی و یا پس از آن احساس درد دارید؟
آیا عفونت واژینال داشته اید که آن را درمان نکرده باشید یا دوره درمان کامل با آنتی بیوتیک را طی نکرده باشید؟
آیا رابطه جنسی پر خطر یا مشکوک داشته‌اید؟
آیا در نواحی مختلف مثل شکم، قسمت انتهایی شکم، پاها، پهلوها، کمر و مخصوصا لگن خود درد دارید؟
آخرین باری که برای انجام تست‌های غربالگری دهانه رحم مثل تست پاپ اسمیر و پاپیلوما تست اقدام کرده‌اید، چه زمانی بوده است؟همچنین پزشک در مورد علائم تازه پدیدار شده در شما نیز پرسش‌هایی می‌کند. از جمله علامت‌هایی که در حین بروز سرطان رحم و اغلب بیماری‌های مرتبط با دستگاه تولید مثلی رخ می‌دهد، می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- هماچوری (وجود خون در ادرار) و همچنین در مراحل پیشرفت بیماری و متاستاز به روده، وجود خون در مدفوع
- کاهش قابل توجه وزن که دلیل خاص و مشخصی ندارد.
- به طور مداوم احساس خستگی و کسل بودن و بی انرژی بودن حتی در زمانی که فعالیت خاصی انجام نداده‌اید.
- از دست دادن اشتها یا حتی کاهش قابل توجه اشتها نسبت به گذشته
- حالت تهوع و استفراغ (حتی گاها استفراغ خونی)
- احساس درد در زمان دفع ادرار
- احساس درد در ناحیه پاها، شکم، زیر شکم، کمر، پهلوها و لگن
- خونریزی در ناحیه واژن در زمانی معمولا بین دو دوره پریود (البته برای افرادی که به تازگی به بلوغ رسیده و عادت ماهیانه را تجربه می‌کنند و حتی افرادی که نزدیک به دوره پسا قاعدگی (یائسگی) هستند، این اتفاق به طور طبیعی ممکن است رخ دهد)
- دیس پارونیا یعنی احساس مکرر درد در حین برقراری رابطه جنسی و پس از آن.
- عادت ماهانه‌های نا منظم، طولانی یا کوتاه و همچنین با خونریزی و درد‌های بسیار شدید و نا معمول
- وجود ترشحات واژینال غیر معمول، آبکی و خونی
معمولا پس از بررسی شرح حال و علائم شما، پزشک متخصص زنان و زایمان در اولین مرحله از شما تست پاپ اسمیر می‌گیرد. در صورت مشکوک بودن جواب تست شما، در مرحله بعدی شما را برای انجام تست‌های غربالگری دیگر مثل تست HPV virous و روش‌های تشخیصی مثل سونوگرافی به پزشکان و مراکز تشخیصی و درمانی دیگر ارجاع می‌دهد.
با وجود این که سرطان سرویکس (دهانه یا گردن رحم) در زمره سرطان‌هایی قرار می‌گیرد که تا حد زیاد و قابل توجهی، قابل پیشگیری هستند اما امروزه و در یکی دو دهه اخیر شاهد روند روزافزون و قابل توجه افزایش شمار مبتلایان به این بیماری هستیم. در واقع علل و عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند منجر به بروز سرطان دهانه رحم بشوند اما مهم ترین و رایج ترین این دلایل و عوامل عبارتند از:
- ابتلا به ویروس پاپیلوما یا همان اچ پی وی از طریق رابطه جنسی، محیط غیر بهداشتی و ...
- برقراری رابطه جنسی با شرکای جنسی متعدد و همچنین محافظت نشده
- مصرف و استعمال دخانیاتی از قبیل سیگار و قلیان
- سیستم ایمنی که به دلایل مختلف مثل بیماری و مصرف دارو ضعیف شده است و توان مقابله با ویروس‌ها حتی ویروس‌های ضعیف را ندارد.
- استفاده طولانی مدت از داروهای هورمونی مخصوصا مکمل‌هایی که در بدن سازی مصرف می‌شوند و قرص‌های ضد بارداری.
- برقراری رابطه جنسی پیش از بلوغ و همچنین شروع رابطه جنسی و بارداری در سن پایین
- عدم رعایت بهداشت ناحیه تناسلی در حالت عادی، در زمان عادت ماهانه و همچنین رعایت نکردن نکات ایمنی و بهداشتی در حین رابطه جنسی مثل استفاده نکردن از وسایل محافظتی رابطه
- سابقه ابتلا به سرطان‌های زنانه در خانواده و اقوام نزدیک که امکان دارد به طور ژنتیکی و موروثی به دیگران هم انتقال داده شود.
- درمان نکردن عفونت‌های ساده و واژینال زنانه مخصوصا اگر عامل آن عفونت، ویروس اچ پی وی یا همان پاپیلومای انسانی باشد.
- انجام ندادن به موقع تست‌های غربالگری سرطان دهانه رحم از جمله تست پاپ اسمیر و تست پاپیلوما ویروس و عدم پیروی از دستورالعمل غربالگری سرطان رحم
- سابقه ابتلا به زگیل تناسلی
- بیماری‌هایی مثل فشار خون بالا و همچنین انواع بیماری دیابت (مرض قند) اعم از دیابت نوع 1 یا نوع 2 و همچنین دیابت‌های شیرین و بی مزه
تشخیص سرطان دهانه رحم با سونوگرافی کاملا قابل تشخیص است. البته اگر پزشک شما یا خود شما با توجه به علائمتان به نوع بیماری خود مشکوک باشید قطعا در اولین مرحله از روش‌های غربالگری استفاده می‌شود. در صورتی که نتیجه تست‌های غربالگری مشکوک، غیر طبیعی یا مبهم باشد، در این محله از سایر روش‌های تشخیصی از جمله سونوگرافی برای دادن تشخیص قطعی استفاده می‌شود.
انواع مختلفی از سونوگرافی وجود دارند که در تشخیص بیماری‌های دستگاه تولید مثلی از جمله سرطان‌های مرتبط با رحم مخصوصا سرطان سرویکس (گردن منتهی به واژن رحم) به پزشک کمک می‌کنند. برخی از انواع این سونوگرافی‌ها از نوع تهاجمی هستند یعنی با ایجاد برش و روش‌های کوچک جراحی همراه خواهند بود. اما برخی از انواع آن نیز غیر تهاجمی و بدون درد یا دست کم با درد بسیار جزئی (مثلا درد جزئی ناشی از ورود پروب سونوگرافی به داخل واژن در سونوگرافی ترانس واژینال) خواهند بود.
قبل از این که به شرح انواع روش‌های سونوگرافی دهانه رحم بپردازیم، ابتدا کمی در مورد خود سونوگرافی توضیح می‌دهیم. سونوگرافی در واقع یک روش عکس برداری تشخیصی برای اغلب بیماری‌های داخلی است. بر خلاف تصور اغلب افراد، امواجی که در سونوگرافی برای عکس برداری استفاده می‌شوند، کاملا بدون ضرر و خطر هستند. دقیقا به همین دلیل است که برای بررسی جنین نیز از این روش استفاده می‌شود که هیچ گونه خطری مادر و جنین را تهدید نکند. امواج مورد استفاده در سونوگرافی از نوع با بسامد (فرکانس) بالا هستند که طول موج کمی نیز دارند.
روش‌های غیر تهاجمی سونوگرافی عبارتند از:
این نوع از سونوگرافی برای بررسی تمامی قسمت‌های مختلف اندام تولید مثلی زنان اعم از کیسه رحمی، غده‌های تخمدان، لوله‌های فالوپ و شیپور فالوپ، سرویکس (گردن رحم) و سایر اندام‌های داخلی استفاده می‌شود. این نوع عکس برداری در مدت زمان بسیار کوتاهی انجام می‌شود. در این روش برای عکس برداری و تشخیص بیماری، از یک پروب سونوگرافی که بر روی آن ژل مخصوص سونوگرافی زده شده است، استفاده می‌شود. سپس این پروب توسط پزشک بر روی شکم شما قرار گرفته و به طور کامل اندام‌های داخلی شما بررسی می‌شوند. در این روش هم خود تصاویر در اختیار شما قرار می‌گیرند و هم نتیجه و تفسیر پزشک متخصص رادیولوژی به پزشک متخصص زنان و زایمان ارائه می‌شود.
از آن جا که با سونوگرافی لگن می‌توان به بسیاری از بیماری‌های مرتبط با سیستم تولید مثلی پی برد، این روش تشخیصی نیز جزو روش‌های خوب قرار می‌گیرد. در این روش لازم است که مثانه شما کاملا از مایعات پر شده باشد. به همین دلیل بایستی قبل از انجام آن تا حد تحمل مثانه مایعاتی از قبیل آب نوشید. سپس همچون روش معمولی سونوگرافی، پزشک متخصص رادیولوژی سونوگرافی را برای شما انجام می‌دهد. با این تفاوت که پروب به جای قرار گیری بر قسمت میانی شکم بر روی قسمت پایینی شکم قرار می‌گیرد.
این روش از سونوگرافی رحم اگر چه غیر تهاجمی است، اما جزو سونوگرافی‌های داخلی می‌باشد. این روش عکس برداری از رحم بسیار دقیق است و می‌تواند تمامی تغییرات جزئی و کلی از جمله وجود تومور، تغییرات دیواره داخلی رحم از نظر ضخامت و ... را بررسی نماید. گاهی برای انجام سونوگرافی ترانس واژینال از انفوزیون استفاده می‌شود. یعنی با استفاده از لوله به داخل رحم سرم سالین نمکی وارد شده تا عکس برداری دقیق تر انجام شود.
اما همان طور که گفته شد، روش‌های تهاجمی سونوگرافی نیز وجود دارند که می‌توانند با برش انجام بشوند:
-
سونوگرافی از نوع هیستروسکوپی:
این روش از سونوگرافی هم با برش و هم بدون برش می‌تواند انجام بشود. در این روش با استفاده از یک دوربین چراغ دار کوچک که بر سر یک لوله باریک وصل است، رحم و فضای داخلی آن به طور کامل بررسی می‌شود. حتی با استفاده از این روش می‌توان نمونه برداری نیز انجام داد.
-
سونوگرافی از نوع لاپاراسکوپی:
این نوع از سونوگرافی با استفاده از برش انجام خواهد شد. البته این برش بسیار کوچک و جزئی است که در ناحیه ناف انجام می‌شود. سپس لوله چراغ داری از داخل برش وارد بدن می‌شود و رحم و سایر اندام‌های تولید مثلی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
آیا سونوگرافی ابزار مؤثری برای تشخیص سرطان رحم است؟ یا صرفا روش‌های غربالگری کافی است؟
انجام تست‌های رایج غربالگری سرطان دهانه رحم که دستورالعمل انجام آن در تمامی نقاط کره زمین از سوی سازمان بهداشت جهانی اعلام شده است؛ جزو واجبات و حیاتی ترین تست‌ها برای اطمینان از سلامت سیستم تولید مثلی و تناسلی بانوان است. اما همان طور که از اسم این تست‌ها مشخص است، این تست‌ها صرفا برای غربالگری دهانه رحم هستند. یعنی در این تست‌ها نوع بیماری اعم از سرطان و سایر بیماری‌های مربوط به دستگاه تولید مثلی تشخیص داده نمی‌شود. صرفا در این تست‌ها نشانه‌های بیماری و عواملی که موجب شک برانگیز شدن نتیجه تست شما می‌شوند، تشخیص داده خواهند شد.
دو نوع رایج تست برای غربالگری دهانه رحم از نظر بروز بیماری‌هایی مثل سرطان دهانه رحم وجود دارد که عبارتند از: تست پاپ اسمیر (pap test) و همچنین تست پاپیلوما ویروس
1.تست پاپ اسمیر:
تست پاپ اسمیر رایج ترین و ساده ترین روش برای غربالگری دهانه رحم از نظر وجود عوامل مشکوک و بررسی تغییرات احتمالی است که در دهانه رحم (سرویکس) رخ داده است. یعنی در این روش ساده صرفا سلول‌هایی که مشکوک هستند و احتمال وجود بیماری‌های مرتبط از جمله عفونت‌های واژینال و سرطان‌های مرتبط با رحم را بالا می‌برند، تشخیص داده می‌شوند. از آن جا که این تست به آسانی در مطب پزشک و سایر مراکز درمانی و خانه‌های بهداشت قابل انجام است، بهترین گزینه برای پیشگیری و تشخیص زود هنگام بیماری‌های مرتبط با رحم و به طور کلی سیستم تولید مثلی به شمار می‌روند.
برای انجام این تست کوتاه و چند دقیقه‌ای لازم است که بر روی تخت مخصوص انجام این تست به پشت دراز بکشید. سپس پاشنه پاهای خود را روی رکاب (جایگاه مخصوص) قرار بدهید. در این مرحله ابتدا پزشک با ابزاری به نام اسپکولوم دهانه رحم شما را باز می‌کند. سپس با کمی استیک اسید ابتدا دهانه رحم را تمیز کرده و سپس با برس یک نمونه از مخاط دهانه رحم شما را برای بررسی‌های آزمایشگاهی بر می‌دارد. این تست بسیار ساده انجام شده و جزو تست‌های تهاجمی نمی‌باشد. بنابراین درد ندارد و تنها ممکن است در زمان قرارگیری ابزار اسپکولوم بر روی دهانه رحم، دردی جزئی احساس شود.
2.تست پاپیلوما ویروس (HPV genotyping):
در این تست که باز هم غیر تهاجمی و بدون درد است، یک نمونه از مخاط دهانه رحم فرد گرفته می‌شود. هدف از این تست بر خلاف تست پاپ اسمیر که بررسی تغییرات سلول‌های دهانه رحم بود، بررسی وجود یا عدم وجود ویروس HPV یا همان پاپیلوما در بدن شخص است. در این روش اگر نتیجه تست مثبت یا مبهم باشد، پزشک فرد را برای انجام روش‌های تشخیصی دیگر اعم از سونوگرافی ترانس واژینال، کولپوسکوپی، نمونه برداری، شیلر تست و ... راهنمایی می‌کند.
قطعا با توجه به تعدد انواع سونوگرافی و دقت بالای ابزار پزشکی، خود سونوگرافی به تنهایی می‌تواند برای تشخیص قطعی بیماری‌های رحمی و دستگاه تولید مثلی کافی باشد. اما در برخی موارد قبل از انجام سونوگرافی‌ها یا حتی بعد از انجام آن‌ها می‌توان از روش‌های دیگری برای اطمینان از نوع بیماری یا درجه پیشرفت بیماری استفاده کرد. از جمله سایر روش‌های تشخیصی سرطان رحم می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- رادیوگرافی
- نمونه برداری (بیوپسی)
- آزمایش خون
- جراحی تشخیصی
- سی تی اسکن
- پت سی تی اسکن
- ام آر آی
سخن پایانی
آیا سرطان دهانه رحم با سونوگرافی قابل تشخیص است؟ این سؤال ساده می‌تواند نقش بزرگی در حفظ سلامت زنان ایفا کند. تصور کنید بیماری خاموشی در بدنتان در حال رشد است و هیچ علامت مشخصی ندارد. سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه معمولاً بی‌علامت است، اما در صورت بی‌توجهی، می‌تواند به مراحل پیشرفته و خطرناک برسد. حال اگر ابزاری مانند سونوگرافی بتواند زودهنگام آن را شناسایی کند، چه تغییری در سرنوشت فرد رخ می‌دهد؟
ما در کلینیک تخصصی‌مان، با همکاری بهترین پروفسور سرطان رحم در تهران، از روش‌های نوین تصویربرداری و تشخیصی استفاده می‌کنیم تا از این تهدید پیشگیری کنیم. این مقاله با هدف افزایش آگاهی شما نوشته شده و در ادامه آن، با بررسی روش‌های مطمئن تشخیص، به شما کمک خواهیم کرد تصمیمات درست‌تری برای سلامتی‌تان بگیرید.
اگر به سلامت خود اهمیت می‌دهید، وقت آن رسیده با متخصصان ما مشورت کنید. همین امروز برای مشاوره و بررسی‌های تخصصی قدمی بردارید.